Marzenna Wiśniewska
Zagraniczna współpraca teatralna Jana Dormana
Najważniejszymi platformami międzynarodowych kontaktów dla polskich twórców teatru, działających w drugiej połowie XX w. w warunkach socjalistycznej polityki Polski Ludowej i „żelaznej kurtyny” oddzielającej państwa bloku wschodniego od Zachodu, były festiwale, przeglądy teatralne oraz realizowane za zgodą władz międzynarodowe tournée promujące polską kulturę. Od początku lat sześćdziesiątych Jan Dorman utrzymywał regularne relacje z ludźmi teatru z ówczesnej Czechosłowacji i Jugosławii, z Węgier i Niemiec.
Czechosłowacja
Pierwsze kontakty z teatrami czechosłowackimi inicjował on prowadząc już Eksperymentalny Teatr Dziecka. Gorące dyskusje wywołała prezentacja Koziołka Matołka w Brnie. Tam poznał Dorman Martina Jancuškę, redaktora naczelnego pisma „Umelecké Slovo” z Bratysławy, z którym utrzymywał wieloletnią korespondencję. Na łamach tego pisma ukazał się cykl artykułów Dormana m.in. Bábka v inscenácii (1966). Można powiedzieć, że niemal każda premiera Dormana w Teatrze Dzieci Zagłębia znajdowała silny oddźwięk w Czechosłowacji.
Węgry
Kontakty z teatrami węgierskimi datowane są od listopada 1962, kiedy wraz z kilkoma osobami z polskiego środowiska lalkarskiego Dorman wziął udział w IX Kongresie UNIMA i prezentacjach spektakli węgierskich teatrów lalkowych. W archiwum Dormana zachowały się jego niepublikowane notatki-recenzje obejrzanych wtedy przedstawień. Co ciekawe, Dormanowi wyraźnie bliższe okazały się spektakle amatorskich grup teatralnych niż głównej węgierskiej sceny lalkowej z Budapesztu. Świadectwem relacji węgierskich jest wieloletnia korespondencja z Ede Tarbayem, poetą i ówczesnym dramaturgiem Állami Bábszínház.
Jugosławia
Od fascynacji Don Kichotem (Teatr Lalki i Aktora im. H. Ch. Andersena w Lublinie, 1966), którego delegacja twórców i krytyków dawnej Jugosławii obejrzała w maju 1967 r. w Białymstoku podczas IV Spotkań Teatrów Lalek Polski Wschodniej, rozpoczęła się współpraca Dormana z Milan Čečukiem, kuratorem Jugosławiańskiego Festiwali Teatrów dla Dzieci w Šibeniku i Ivanem Miholijević’em, ówczesnym dyrektorem teatru lalek w Rijece. Jej owocem był udział Teatru Dzieci Zagłębia w festiwalu w Šibeniku z trzema spektaklami (Koziołek Matołek, Szczęśliwy książę, Konik) oraz reżyserska praca Dormana w Teatrze Młodych w Nowym Sadzie, gdzie wystawił Statek z zieloną brodą Majo Đurović’a (1975).
Niemcy
Współpraca Dormana z niemieckim środowiskiem teatralnym miała najdonioślejszy wpływ na promocję jego idei teatralnych. Z ogromnym sukcesem Teatr Dzieci Zagłębia prezentował swoje najważniejsze spektakle we Frankfurcie nad Menem i Berlinie Zachodnim w dawnym RFN. Niemiecki krytyk, Melchior Schedler wybrał Którą godzinę Zbigniewa Wojciechowskiego w reżyserii Dormana jako przykładowe przestawienie awangardowego europejskiego teatru dla dzieci (o czym pisał w Mannomann! 6xexemplarisches Kindertheater, Köln 1973). Ostatnim spektaklem Dormana oglądanym przez niemiecką publiczność już po śmierci reżysera była Noc Walpurgi wg Johanna Wolfganga Goethego (Teatr Animacji w Jeleniej Górze, 1986) prezentowana w Dreźnie.
O szczegółach współpracy międzynarodowej Dormana z teatrami na Węgrzech, w Jugosławii i Czechach pisze Ewa Tomaszewska w tekstach zamieszczonych w sekcji „dokumenty archiwalne”.