Marzenna Wiśniewska
„Zatrudnić widza" Twórczość Jana Dormana w świetle zwrotu performatywnego w sztuce
(fragment artykułu zamieszczonego w: Dziedzictwo awangardy a edukacja artystyczna. Pomiędzy dziełem, zdarzeniem i doświadczeniem, pod red. Mirosławy Moszkowicz, Bernardety Stano, Kraków 2015, s. 202- 219)
Pod wpływem własnych doświadczeń teatralnych, jeszcze z okresu tworzenia teatru z dziećmi, jak i nowych zjawisk w teatrze polskim i zagranicznym, określanych mianem drugiej reformy teatru, Dorman dostrzegał potrzebę teatralnego dyskursu wokół zmiany statusu widza z biernego „oglądacza” w zaangażowanego uczestnika, stosowania nowych strategii estetycznych, ale też organizacyjnych, promocyjnych, które wzmocnią aktywność widzów i otworzą drogę dla twórczej percepcji sztuki. Już w latach 60., tak naprawdę na początku rozwoju polskiej telewizji, Dorman zauważał, że rozwój środków masowego przekazu, szczególnie telewizji, niesie niebezpieczeństwo wzmacniania wzorca biernego oglądania oferowanych produktów kultury. W zapisie uwag o próbach do Kandyda użył przywołanego w tytule tego artykułu hasła „zatrudnić widza”. Pisał: „Ogólne stwierdzenie biernej postawy współczesnego odbiorcy (słuchacze radia i «oglądacze» telewizji) skłoniło nas do podjęcia wszelkich kroków, aby przede wszystkim «zatrudnić» widza. Nawet bez zgody widza”.
